Het jaar 2020 was een zeer onstuimig jaar. Zoals het coronavirus zich van land tot land verspreidde, verspreidde zich ook de beelden in Amerika waarin minderheden en dan voornamelijk zwarte Amerikanen doelwit waren van politiegeweld. Het was een jaar waarin het racismedebat een nieuwe hoogte bereikte toen George Floyd op 25 mei 2020 door politiegeweld om het leven kwam in Minneapolis, Amerika. Ongeveer 11 maanden zou de rechtszaak tegen Derek Chauvin beginnen. Derek Chauvin, die George Floyd om het leven bracht door zijn knie 8 minuten lang op Floyd’s nek te drukken. Dit terwijl Floyds reeds aangehouden en geboeid was, op zijn buik lag en met zijn handen op zijn rug. Nogmaals, hoe triest dit ook is, dit is niets nieuws en dit is wat mij betreft niet de hoofdreden, maar de ontbranding geweest van de Black Lives Matter demonstraties. Want, eerder die dag in Central Park New York op ongeveer 2000 kilometer van Minneapolis vond een ander, hieraan gerelateerde incident plaats. Een incident dat precies de kern van het racismeprobleem heeft weergegeven. Een witte vrouw, Amy Cooper, die haar hond onaangelijnd uitlaat wordt hierop aangesproken door een zwarte man. Hij verzoekt haar, haar hond aan te lijnen conform de regels van dat parkdeel. Amy Cooper gaat tekeer en de man legt de tirade uit voorzorg vast. Gedurende haar tirade pakt ze haar telefoon en zegt ze dat zij de politie zal bellen. Terwijl zij het nummer van de hulpdiensten intikt zegt Amy Cooper dat zij zal zeggen: “There’s an African-American threatening my life.” Een regelrechte doodsvonnis! Vooral in een land waar politiegeweld jegens minderheden hoogtij viert en overal ter wereld met afschuw wordt aanschouwd. Amy Cooper wist dan ook heel goed wat zij deed toen zij zich “bewapende” met haar krokodillentranen en de melding op die manier te doen. Het zoveelste voorbeeld van de ongelijkheid in de vorm van institutioneel racisme. Want, wat met Christian Cooper had kúnnen gebeuren; is later die dag in Minneapolis met George Floyd gebeurd.
“Amy Cooper wist dan ook heel goed wat zij deed toen zij zich ‘bewapende’ met haar krokodillentranen..”
En wat gebeurde met George Floyd is gebeurd met Breonne Taylor die in haar huis werd doodgeschoten door de politie Ahmaud Arbery die door twee witte mannen opgejaagd en gelyncht werd, Philando Castille die vermoord werd door een agent voor de ogen van zijn vrouw en dochter en zo zijn er velen anderen die hetzelfde lot zijn ondergaan. De situatie hier is tot op heden nog niet zo erg als in Amerika, maar ook hier kennen we soortgelijke cases zoals Tomy Holten die na een hardhandige arrestatie overleed doordat een agent zijn knie op Holtens nek drukte terwijl de ander zijn schoen op zijn gezicht plaatste. Of Mitch Henriquez die in een nekklem werd gelegd en als gevolg hiervan is overleden. De lijst is lang, maar de boodschap en het probleem moge duidelijk zijn. Racisme en discriminatie zijn springlevend, zij gedijen in de 21e eeuw. De moord op George Floyd is uitgemond tot wereldwijde protesten die ver buiten de Amerikaanse landsgrenzen reikten. Dit, omdat het geen Amerikaans probleem is, het is een fundamenteel probleem waarvan de uitingen per regio verschillen. Het is het resultaat van de kapitalistische ideologie die in stand wordt gehouden door anderen uit te buiten. Institutioneel racisme is een middel om de uitbuiting zo onopvallend mogelijk in alle lagen van de samenleving in praktijk te brengen. Situaties van kansongelijkheid, politiegeweld, toegang tot sociale voorzieningen of zelfs iets als Zwarte Piet worden hiermee gebagatelliseerd en gerechtvaardigd.
Een vorm van racisme dat is ingebed in de normale praktijk binnen de samenleving of een organisatie. Dit kan leiden tot kwesties als discriminatie op het gebied van rechtsvervolging, arbeidsmarkt, huizenmarkt, gezondheidszorg, politieke macht en educatie.
Charles V Hamilton & Kwame Ture
Zoals een arts dat doet bij zijn patiënt dienen we voor dit probleem een diagnose vast te stellen. We brengen het ziektebeeld in kaart om vervolgens de kern of oorzaak van de ziekte vast te stellen. Aan de hand daarvan schrijven we een middel voor die de patiënt volledig zal genezen. In dit geval is de diagnose van steeds terugkerend racisme en discriminatie een typisch geval van; institutioneel racisme. Maar wat is institutioneel racisme precies? Wat is de oorzaak van dit fenomeen? De term is voor het eerst gebruikt door twee Afro-Amerikaanse intellectuelen Kwame Ture en Charles V Hamilton. Twee prominente individuen uit de civil rights movement die in hun boek “Black Power, The Politics of Liberation” racisme in de VS in kaart brengen. Zij beschreven institutioneel racisme als: een vorm van racisme dat is ingebed in de normale praktijk binnen de samenleving of een organisatie. Dit kan leiden tot kwesties als discriminatie t.a.v. rechtsvervolging, arbeidsmarkt, huizenmarkt, gezondheidszorg, politieke macht en educatie etc. etc. Zij stellen verder in hun boek dat waar individueel racisme gekenmerkt wordt door haar “openlijke” karakter, d.w.z. het is duidelijk dat de persoon racistisch is door zijn uitlatingen; is institutioneel racisme subtiel en daardoor minder of beperkt waarneembaar. Institutioneel racisme waarvan Rutte bevestigd dat het in Nederland voorkomt wordt is een fenomeen dat anders dan individueel racisme minder waarneembaar is. Het is het gevolg van een bepaalde arrogantie en superioriteitsgevoel, dusdanig dat de witte man voor de zwarte man bepaalt wat wél en wat níet racistisch is.
Oorsprong en rechtvaardiging racisme
Maar waar komt die arrogantie of superioriteitsgevoel vandaan? Wat is de drijvende kracht om op zo’n grote schaal te discrimineren in alle lagen van de samenleving? Of om iemand vanwege huidskleur, ras of etniciteit te zien als minderwaardig of laag? In het boek Stamped From The Beginning beschrijft Ibram X. Kendi dat dit idee al ver terug gaat en al door de oude Grieken werd toegepast. Aristoteles filosofeerden dan ook dat de Grieken superieur waren ten opzichte van alle niet-Grieken. Aristoteles verklaarde dit door klimaat te linken aan ras. Hij zei namelijk dat extreem koud of warm weer mensen produceert die intellectueel, fysiek of moreel gezien inferieur zijn; ze zijn lelijk en zijn niet in staat zichzelf te reguleren (een overheid) te hebben en mogen daarom niet vrij zijn. Afrikanen werden “verbrande gezichten” genoemd. Dit is ook waar de naam Ethiopië vandaan komt; Aitho (verbrand) en Ops (gezicht). In tegenstelling tot Ethiopië, die inferieure mensen produceerde vanwege het warme klimaat hebben we Griekenland. Een gematigd klimaat dat als gevolg superieure mensen produceerde, die de inferieuren tot slaaf konden nemen. Menselijkheid in de ander wordt zo niet erkend, er is sprake van meester en slaaf op basis van ras of etniciteit. Of zoals in Aristoteles’ tijd: de Griek en de barbaar. Zij die bevelen geven en zij die geboren zijn om te gehoorzamen. Aristoteles stelde verder dat de tot slaaf gemaakte mensen “van nature niet in staat waren om te denken en slechts een leven leiden waarbij ze zich enkel laten leiden door hun instincten. Rond het begin van de christelijke jaartelling gebruikten de Romeinen dezelfde theorie om hun slavernij te rechtvaardigen. Ondanks dat vroege christelijke geleerden waaronder Paulus stelden dat alle zielen gelijk zijn voor God, waren er christelijke theologen die met een nieuw argument zouden komen. Namelijk het verhaal van de zoon van Noah (Noeh) Cham. De vloek van Cham of eigenlijk diens zoon Canaän werd over hem uitgeroepen omdat hij zijn vader naakt zou hebben gezien, verdere details zijn te vinden in de israïlliyaat. Hoe dan ook vervloekte Noah zijn zoon of eigenlijk zijn kleinzoon en diens nazaten opdat zij zwart zouden zijn en tot slavernij verdoemd zouden zijn. De vloek van Cham werd later door o.a. de Nederlanders en de Puriteinen (de Engelse versie van de Calvinisten die zich in Amerika vestigden) gebruikt om hun slavenhandel te rechtvaardigen.
De Portugezen bijvoorbeeld, die de Transatlantische slavenhandel écht hebben opgezet, kwamen met een andere rechtvaardiging. Zo stelden zij dat slavenhandel gerechtvaardigd was omdat zij de zwarte slaven bekeerden tot het Christendom. Zij hebben het dus anders aangepast door echt propaganda te maken over zwarte mensen. Zij schreven boeken waarin Afrikanen op een bepaalde manier werden afgebeeld. Het boek “De kronieken van de ontdekking en verovering van Guinea” is één van de eerste boeken waarin racisme tegen zwarten wordt gepromoot. Dit boek, geschreven door Gomes Eabes de Zurara is de biografie van zijn oom Hendrik de Zeevaarder oftewel prins Henry van Portugal. Dezelfde prins Henry die met zijn broers zijn vader koning Johan van Portugal overtuigde om de Islamitische handelsplaats Ceuta te veroveren. Nadat zij Ceuta hadden veroverd werd prins Henry op de hoogte gesteld van de handelsroutes die van Noord- naar Sub-Sahara Afrika liepen, dit prikkelde zijn interesse. Vanaf dat moment heeft hij als hoofd de Militaire Orde van Christus van Portugal (ook bekend als voorloper van de Tempelieren) geld en manschappen verzameld om expedities dieper richting Sub-Sahara Afrika te ondernemen. De kronieken beschrijven deze periode van 1434-1447 waarin hij, prins Henry, onder andere een slavenmarkt overziet. “Sommigen van de gevangen waren “wit genoeg”, je kon ze aankijken en ze waren goed gebouwd. Anderen waren als mulatten (halfbloed). Dan waren er anderen die zwart waren als Ethiopiërs en zo lelijk dat ze bijna leken op bezoekers uit de hel.” Verder lezen we dat hij de 46 zielen die hij gered had tot zijn meest waardevolle bezit rekende. Zij waren namelijk “christen geworden”. Dit aspect werd uitvergroot om de focus te weerleggen van de racistische wreedheden en meer te richten op het zogenaamd verspreiden van het woord van God. Aan de andere kant beschreef hij de gevangen als barbaren die niet alleen een religie nodig hadden maar ook maatschappelijk gezien gered moesten worden. “Zij leefden als beesten en het ontbrak hen aan rechtschapen gedrag. Zij hadden geen kennis van brood en wijn en waren niet bedekt met kleding, hadden geen huizen en nog erger zij hadden geen begrip van het goede en kenden alleen het leven in beestelijke luiheid”. Verder beschrijft hij dat van de 927 slaven die naar Portugal waren gebracht het merendeel “het ware pad der bevrijding” bewandelde. Echter, de slavenhandel was keiharde business voor prins Henry omdat hij zijn quinto kreeg. Eén vijfde van de buit dus zo’n 185 slaven. Het laatste beetje twijfel aan de intenties van de prins worden weggenomen door de beschrijving van een Tsjechische reiziger in 1466. Hij overleverde dat de koning van Portugal meer geld verdiende aan de slavenhandel dan aan de totale belasting in zijn koninkrijk. Dit boek was dan ook niets meer dan een product van de racistische ideeën van prins Henry en dit boek verspreidde zich in West-Europa en werd de primaire bron van kennis voor wat betreft “onbekend Afrika” en “Afrikanen”. Spanje, Nederland, Frankrijk en Engeland hanteerden dit boek en een verkorte versie hiervan verscheen aan het begin van de 16e eeuw. En we weten allemaal wat hun aandeel was in de Transatlantische slavenhandel.
“Door de ander te ridiculiseren en te betuttelen ontmenselijk je de ander. Door de ander te ontmenselijken creëren je een negatief (zelf)beeld. Door een negatief (zelf)beeld te creëren ontstaat er een negatieve publieke opinie. Door een negatieve publieke opinie jegens de ander is het uitbuiten van de ander makkelijker te rechtvaardigen.”
The white man’s burden
Na de afschaffing van de (Transatlantische) slavenhandel is uitbuiting en imperialisme gewoon verder gegaan. Nadat de politieke en maatschappelijke structuren van de koloniën vernietigd waren, was het zaak deze onbeschaafde barbaren beschaving bij te brengen. Het is de The White Man’s Burden om de gekoloniseerde landen te reguleren en te organiseren. The White Man’s Burden, de titel van een gedicht van Rudyard Kipling was geschreven naar aanleiding van de verovering van de Filipijnen door de VS aan het einde van de Spaans-Amerikaanse Oorlog. Het gedicht was een propaganda stuk om anti-imperialistische geluiden in Amerika tegen te gaan. Dit gedicht zit vol racistische stereotyperingen met woorden als: half-devil, wild, sloth and heathen folly. The white man’s burden werd een soort internationale oproep met een doel dat verder ging dan de Filipijnen. Het behalen van een groot moreel goed en dat is de westerse beschaving brengen naar de sloth and heathen folly. En dit is een “nobele” en “onzelfzuchtige” daad want zij zullen zich verzetten en ondankbaar zijn; The blame of those ye better/The hate of those ye guard. Waar de Portugezen met het idee kwamen om het woord van God te gebruiken als excuus om te profiteren van slavenhandel is men in de late 19e eeuw gebruik gaan maken van het sociaal darwinisme; the white man’s burden is de belichaming van dit idee. Herbert Spencer, waar wij de term: survival of the fittest van kennen, redeneerde dat de Darwinistische principes die gebruikt werden om biologische evolutie te verklaren ook toegepast konden worden op mensen. Dr. Benjamin K. Hays heeft hier een publicatie over geschreven genaamd Natural Selection and the Race Problem. Hij begint zijn betoog door te stellen dat er binnen de wetenschappelijke discussie geen ruimte is voor vooroordelen. Daarna spreekt hij zijn treurnis uit over het onrecht dat de negroes is aangedaan en dat er absolute justice between white men and black men moet zijn. Echter stelt Hays dat the theory of Natural Selection, de meest intellectuele claim die de wereld ooit heeft gekend is, nog niet is toegepast op de “twee rassen” in dit land. Wat zijn zijn bevindingen? Hij zegt dat de zwarte man in de afgelopen 3.000 geen stap vooruit heeft gezet in zijn ontwikkeling, de American negro is superieur t.o.v. zijn African brother die een wildeman en kannibaal is; door slavernij. Hij gaat nog verder door te stellen dat deze “vooruitgang” enkel mogelijk is geweest middels slavernij. The present attainment of the American negro has been solely the result of his close personal contact with the white man. Nor should it be forgotten that most of the leaders of the negro race are men with Anglo-Saxon blood in their veins who partake more of their Caucasian than of their Ethiopian lineage. Nogmaals en voor de duidelijkheid, deze publicatie is gedaan ná afschaffing van slavernij. Maar het moge duidelijk zijn dat de racisme, uitbuiting en onderdrukking gewoon door ging: The black man has never been a competitor, but has always been subservient to the white race. And just so long as he remains subservient his position is secure, and just so soon as he becomes a competitor his fate is sealed. Hoe ironisch is het dat Hays aan het begin van zijn betoog zegt dat er binnen de wetenschappelijke discussie geen ruimte is voor vooroordelen terwijl zijn Natural Selection and the Race Problem er vol van staat.
Door de ander te ridiculiseren en te betuttelen ontmenselijk je de ander. Door de ander te ontmenselijken creëren je een negatief (zelf)beeld. Door een negatief (zelf)beeld te creëren ontstaat er een negatieve publieke opinie. Door een negatieve publieke opinie jegens de ander is het uitbuiten van de ander makkelijker te rechtvaardigen. De stereotyperingen die Hays aanhaalt zijn ook eeuwen geleden aangehaald door prins Henry. Minderheden en met name zwarte mensen zijn zo vaak bestempeld als lui, dom en dierlijk dat deze concepten in de haarvaten van de samenleving zijn gekropen. Het is inmiddels dubbel en dwars bewezen dat de slavenhouders actief propaganda hanteerde om deze concepten in de hoofden van de mensen te planten. Dusdanig dat deze stereotyperingen hun eigen namen hebben. Hoe verklaren zij de machtige Rijken van Wagadou, Mali en Songhay? Als zwarte mensen lui kannibalistische wildemannen zijn, hoe verklaren dan het land van mijn voorvaderen het Koninkrijk Kongo in Midden-Afrika met haar complexe politieke structuur en uitgebreide handelsnetwerk? Dit kunnen zij niet, en dit is waarom zij ervoor kiezen om de geschiedenis te herschrijven of bewust een deel hiervan weg te laten. Hierdoor blijft het negatief denkbeeld intact en kan men onverlet doorgaan met de onderdrukking.
